АЛАШ БАЛАСЫНА АРДАҚТЫ КҮН

Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялауы, «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабыл­дауы, енді жыл сайын 10 тамыз – Абай күні ретінде мерекеленетіні туралы хабар бүкіл қазақ елі сияқты, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымын да зор қуанышқа кенелтті. Өйткені Абайға құрмет – бұл тек жеке тұлғаға жасалып отырған көтермелеу емес, бүкіл қазақ халқына, оның руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп білуіміз керек.

Қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хакім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде. Оның өлеңдері мен қарасөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президентіміз – Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Абай қазақ хал­қының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, соны­мен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай – әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға», деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде-біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. «Чис­топрудный бульвары» алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: «Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек»,  деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, «жүректен шыққан сөз­дердің жүректерге жеткені» осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге ауда­рылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі Абайдың тек қазаққа қана емес, күллі адамзат бала­сына арнаған жүрек үні төрткүл дүние­нің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адам­ның санасына қозғау салатыны сөзсіз.

Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Қ.Тоқаев өзінің «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген ма­қаласында: «Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмі­рін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпы­адамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері – әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл – классикалық үлгідегі өнегелі ойлар», деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың» деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақтың өркениетті елдер қатарына қо­сылуын армандады. «Ғылым таппай мақтанба» деген өлеңінде жастарға дүниенің тұт­қасы білім мен ғылымда екенін түсін­діріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол «Толық адам» ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты.

Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті оның бір ғана терең ойы ту­ралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Сондықтан біз бұл жерде сөзді көбейтпей, әлемге Абайымызбен мақтанатынымызды, оған деген құрметіміз бен сүйіспеншілігімізді білдіріп өтуді жөн көрдік.

Абайтанудың жаңа кезеңі біздің университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталды. 2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол «Хакім Абай» орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған «Абайтану» оқу­лықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлең­дерін дыбыстап оқитын «сөйлейтін кітап» жарық көрді.

Хакім Абайдың «Үш-ақ нәрсе адам­ның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деген адамгершілік қағидасы әрқашан ізгілікке бағыт-бағдар сілтейді. Осындағы «ыстық қай­рат» – адамды білімге, ғылымға, еңбекке, алдағы мақсат-мұраттарына ұмтылдыратын ерік-жігері мен құл­шынысы болса, «нұрлы ақыл» – оның ақыл-парасаты, кісілігі, ал «жылы жү­рек» адамның айналасына жарық шашып, жылу беретін мейірімділігі. Әлемді қатыгездіктен құтқаратын да осы мейірімділік емес пе? Абай өсиеті бойынша «Толық адамды» тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жас­тарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиет­терге және мейірімділікке, қайы­рымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз.

Университетте профессор-дизайнер Аманжол Най­манбайдың безен­діруімен «Абай­тану» музей-ка­бинеті ашылды. Бұл музей-кабинет бүгінгі күні бүкіл Алматы қаласы оқу орындары студенттері және мектеп оқушы­ларының тәлім алатын музейіне айналды. Біздің университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен сту­денттердің Республикалық «Абай әлемі» фестивалі өткізіліп келеді.

Биылғы Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарлап отырмыз. «Хакім Абай» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бек­­босыновтар Абайдың 175 жыл­ды­­ғына байланысты Өскемен, Се­мей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақ­тау, Талдықорған т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітап­хана­ларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзімізді академик-жазушы Мұхтар Әуезовтің: «...Абайдай дана, даң­ғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек», деген аталы сөзімен аяқтамақшымыз. Ең бастысы мемлекеттік деңгейде жыл сайын атап өтілетін Абай күні мерекеміз құтты болсын.

 

Такир БАЛЫҚБАЕВ,

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің

ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор