ХАКІМНІҢ АСЫЛ МҰРАСЫ

Былтыр Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың Жарлығымен қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының (1845-1904) 175 жылдық мерейтойына арналғандығы қалың қауымға аян. Мемлекеттік деңгейде ұйымдастырылған ақынның торқалы мерейтойының аясында еліміздің түкпір-түкпірінде оның өмірі мен шығармашылығын насихаттау мақсатында көптеген ауқымды мәдени, ғылыми іс-шаралар өткізілді. Әрине, бұл заңды үдеріс саналады, өйткені артында қалдырған рухани мұрасы тек қазақ халқына ғана емес, бүкіл адамзатқа ортақ ұлы тұлғалардың бірегейі хакім Абайды дәріптеу әрбір парасатты адамның борышы деп білеміз.

Сөз жоқ, ақын шығармалары – ұлты­мыздың рухани дүниесіндегі шоқтығы биік, қайталанбас дара туындылары, әрі ғасырлар бойы маңызын жоймайтын тәлімі мен тағылымы мол сарқылмас бай қазынасы. Олай болған күнде, Абай мұрасын сақтау, насихаттау, зерттеу жұ­мыстары Мемлекеттік орталық му­зейінде (әрі қарай МОМ) де назардан тыс қалған жоқ (МОМ-і ұлттық тарихи-мәдени құндылықтарды сақтайтын әрі дәріптейтін орын ғана емес, 2005 жылдан бері сан салалы іргелі ғылыми-зерттеу жоба­ларын жүйелі түрде жүзеге асырып келе жатқан белді ғылым ордасы болып сана­лады).

Бүгінгі таңда музей қо­рын­дағы сирек кездесетін қол­жаз­балар мен басылымдар коллекциясы қорында Абайдың жеке өмірі, шығармашылығы және қо­ғамдық-саяси қайраткерлігі туралы бірсыпыра жазба ескерт­кіштер сақталынып отыр.

Ұлы ақынның мерейтойына байланысты Мемлекеттік ор­талық музей ғалымдары араб және латын қаріп­терімен жазылған оның өмірбаяны мен шығар­машылығы туралы 5 түпнұсқа қолжазбаны ғылыми-инвентарлық каталогтар ретінде жарыққа шығарды. Ғылыми зерделеуден өткен бес қолжазба екі кітаптан тұрады:

«Абайдың өмірбаяны мен­ шы­ғарма­шылығы туралы түпнұсқа қолжазбалар» (Қазақстан Республикасы Мем­лекеттік ор­талық музейі қорынан) атты ғы­лыми-инвентарлық ка­та­лог­­тың 1-кітабына араб әріп­те­рі­мен (қадымша) қазақ ті­лінде қара қарындашпен жа­зыл­ған Абайдың өзінің «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққан­дығы туралы» туындысы; Тұра­ғұл Ибраһимұлының (1875-1934) «Қазақтың атақты ақыны Абай Құнанбайұлы» атты араб әріпт­ерімен жазған еңбегі және Мүрсейіт Бікіұлының (1860-1917) қолжазбасы енгізілді. Атал­ған қолжазбалардың факси­милесі мен кирилше нұсқалары қатар беріліп отыр.

«Абайдың өмірбаяны мен шығар­машылығы туралы түп­нұсқа қолжазбалар» (Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орта­лық музейі қорынан) ат­ты­ ғылыми-инвентарлық ката­лог­­тың 2-кітабына Ахат Шәкә­рім­ұлы Құдайбердиевтің (1900-1984) араб әріптерімен жазыл­ған қол­жазбасы; «Мүсірәлі ақса­қал­дың айтуынша» атты латын әріптерімен қазақ тілінде жа­зылған еңбегі енгізілді. Аталған қолжазбалардың факсимилесі мен кирилше нұсқалары қатар беріліп отыр.

Абай шығармашылығына қатысты ғылыми-инвентарлық каталогтарды құ­растыру бары­сында аталған түп­нұсқа қол­жазбалар мен олардың кирилше нұсқаларындағы өлеңдер мен қара сөздер­дің барлығы жолма-жол нөмір­леніп, яғни екеуі бір-бірімен сәй­кестендіріліп беріл­ді. Қолжазбалардың түпнұсқа­ла­рының факсимилелері тиісті кирилше нұсқаларымен бірге тұңғыш рет жариялануы бұл жинақтардың бас­қа басылымдардан ерекшелігін көр­се­тіп қана қоймай, оның танымдық тағы­лымын айрықша арттырар бірегей жайт деуге əбден болады. Сонымен қатар түпнұсқа қол­жазбалардағы сөздер қалай дыбысталып, жазылса, кирил­ше нұсқаларында да дәл солай берілді. Каталогтарда мате­риал­дардың осындай тəсіл­мен ұйымдастырылып бері­луі абайтану саласындағы бола­шақтағы текстологиялық зерттеулерге айрықша жеңілдік туғы­зары сөзсіз. Әсіресе ақын шығар­маларының текстоло­гия­­сын əлеу­меттік жəне гуманитарлық ғылым салаларындағы əлемдік жетістіктер аясында одан əрі да­мыту үрдісіне соны серпін берері хақ.

Сондай-ақ музей ғалымдары тарапынан Алтын Орданың 750 жылдығына орай «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік орталық музей қорындағы шы­ғыс монеталары» атты иллюс­трация­ланған ғылыми ката­логтың 2-томы жа­рық көрді. Бұл шығыс нумизаматикасы ката­логына бірнеше әулеттерге қатысты (исламға дейінгі кезең – Сасандықтар мен Түргештер, ислам кезеңі – Самандықтар, Шыңғыс ұрпақтары (Моңғол империясы), Шағатай, Жошы, Қырым Гирейлері, Синьцзян көтерілісшілерінің (Рашиддин мен Йақуб-бек), Мың әулеті, Жоңғар билеушілері және Қажарлар) 592 сақтау бірлік алтын, күміс және мыс монета­ларының ғылыми сипаттамалары мен фотосуреттері енгізіліп отыр. Нумизматикалық материал­дар – Қазақстанның кең байтақ аумағында VII-XIX ғасырларда болған ақша айналымы мен оның дамуы жайында құнды мәліметтер береді және баға жетпес ақпараттық деректер.

Сонымен өткен жылдың соңында белгілі ғалым, этнограф Нұрсан Әлім­байдың тікелей басшылығымен атқа­рыл­ған тынымды жұмыстардың нәти­же­сінде «Абайдың өмірбая­ны мен шы­ғар­­машылығы туралы түпнұсқа қолжаз­балар (Мем­лекеттік орталық музейі қоры­нан).­ Ғылыми-инвентарлық каталог. 1-кітап. – Алматы: «Интел­лсервис», 2020. – 820 б.»; «Абай­дың өмірбаяны мен шығар­машылығы туралы түп­нұс­қа қолжазбалар (Қазақстан Рес­пуб­ликасы Мемлекеттік орта­лық музейі қорынан). Ғылыми-инвентарлық каталог. 2-кітап. – Алматы: «Интеллсервис», 2020. – 560 б.»; «Қазақстан Респуб­лика­сының Мемлекеттік Орталық му­зейі қорындағы шығыс монеталары. 2-том. Иллюстрацияланған ғылы­ми каталог (қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде). –Ал­маты: «Интеллсервис», 2020. – 420 б.» атты еңбектер жарық көрді.

Жаңа жылдан бастап ғылыми айна­лым­ға түсетін бұл кітаптар ғалымдар, іздену­шілер мен қалың оқырман қауымға арналады.

Мыңмен жалғыз алысқан Абай өмірі, оның өшпес мұрасы кейін­гі ұрпақ үшін өр әділеттілік пен зор адамгершілікті және асқақ рух пен кемел парасаттылықты үздік­сіз дәріптеудің әрқашанда жар­қын үлгісі болып қала бермек.

Жасұлан БЕЛТЕНОВ,

Мемлекеттік орталық музей музейлік деректану және қолжазба бөлімінің жетекшісі