С.ҚОСАН: АБАЙ МҰРАСЫНА АБАЙ БОЛЫҢЫЗ!

Жазбайын-ақ дейсің, бірақ жазбасыңа қоймайтын жағдайлар болады екен...

ФБ парақшамда пікір қалдыруыма 21- ақпанда "Жерұйық" ақпараттық-танымдық порталында жарияланып, іле-шала көптеген баспасөз беттерінде қайтара басылған "Ұлы Абайдың "Жаңа закон" атты өлеңі табылды!" дейтін сенсациялық мақала түрткі болып отыр. Авторы - семейлік ғалым, философия ғылымдарының кандидаты Асан Омаров. Ол Абайдың аталған өлеңін талдай отырып, "Жаңа закон" өлеңін алғаш 1971 жылы академик Ә.Марғұлан тауып, "сол жылғы "Жалын" альманағының 4-санында жариялағанын жазады. Мақала соңында зерттеуші "Ештеңе кеш жақсы" демекші, ғылыми айналымға алғаш түсіп отыр. Сүбелі олжамыз Абай мұрасын қай қырынан да байыта түсті", - деп түйіндейді.

Біздің тараптан Асан мырзаға қояр бірнеше сауалымыз бар:

1. Егер Абайдың бұл туындысын академик Ә.Марғұлан 70-жылдары тауып, бірнеше басылымдарда жариялаған болса, онда сіз қалайша ғылыми айналымға алғаш рет енгізіп отырсыз. Әлде, дүние жүзіне мәшһүр ғалымның табуында не жазуында кемшілік бар ма?

2. Не үшін Әлкей Хақанұлының тапқан жаңалығы сіздің "сүбелі олжаңыз" болуы керек.

3. Сіз алғашқы басылымда өлеңнің 3 шумағы кем дегенсіз. Ол шумақтарды қайдан таптыңыз?

Тағы бір маңызды мәселе маған қатысты. 2015 жылы Абайдың туғанына 170 жыл толуына орай, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бір топ ғалымдарымен бірге ақынның туған жеріне барып, Жидебайдағы кесенесін зиарат ету нәсіп болды. Семейде өткен ғылыми конференцияда "Қозы Көрпеш - Баян сұлудың Абай нұсқасы" деген тақырыпта баяндама жасадым. Сол жолы ақынның сіз сөз еткен "Жаңа закон" өлеңі туралы да ғылыми пікірімді айтқанмын. Сол арада А.Еспембетов, С.Қорабай, Ж.Әубәкір, Б.Ердембеков сияқты сол бірқатар әдебиетші ғалымдар менің пікірлеріме ден қойғанына өзіңіз де куәсіз. Риза болып, Абай ұрпақтары жайынан жазылған бір кітабыңызды сыйға тартқансыз. Биылғы қаңтар айының ішінде маған телефон шалып: "Қолыңыздағы "Жаңа законның" мәтінін бізге беріңізші. Мен жариялаймын. Сіздің тапқаныңызды, талдағаныңызды атап көрсетемін деген едіңіз. Мен Сыр бойында жүргенімді, Алматыға барған соң тауып, поштаңызға салып жіберетінімді айттым. Ақпан айында тағы да телефоннан өтініш жасап, асықтырдыңыз. Мен сәл күте тұруыңызға тура келетінін тағы ескерттім. Содан арада 10 күн өткенде мақалаңызбен қоса аталмыш Абай өлеңін ақпарат беттерінен оқып, тіксініп қалдым. Бұл қалай? Сізге ғылым емес, сенсация керек пе сонда? Мысалы, мен Абайдың ұстазы жөніндегі бір мақаламды 20 жыл бойы жазып, тек былтыр ғана Түркияда жарияладым. Ал "Жаңа закон" туралы 2007 жылдан бері жазып келемін. 2015 жылы сіздерде және"Ғылым ордасы" ОҒК-де өткен конференция материалдары жинағында жарық көрді. Әлбетте, арнайы мақала жазуға дәлел іздеп, сәтті сағатын күткенмін. Алғашқы мақаланың идеясын белгілі эссеші ағамыз алып, жазбасын жариялап та үлгерді. Оған ренжігем жоқ. Тек біраз харамдап тастаған екен. 

"Жаңа законның" жөні бөлек. Бұған әдеби, мәтіндік, поэтикалық талдаудан басқа каллиграфиялық сараптама қажет болатын. Осы мәселемен біраз жүріп қалдым. Есесіне, жаңалығымыз да бар... Мұның алдында А.Йасауи "Хикметтері" бойынша жазылған диплом жұмысымды ҚазМУ-дің исламтанушы профессоры мен оның шәкірті екеуінің атынан 1994 жылы жарық көрген "Қазақ" деп аталатын ғылыми-танымдық басылымға жариялап жіберген. Әлгі әйел кешірім сұрады. Аспирантына кінә артты. Ештеңе демедім. "Бабалар сөзі" 100 томдығына жазған ғылыми түсініктемелерім де біраз зерттеушілерге дайын азық болғанын сезіп жүрмін. Дегенмен, менің санамдағының бәріне жиендік жасау оңай шаруа деп ойламаймын...

Хош, сонымен, ақпанның соңына қарай өзіңіз хабарласып, енді сізге "Қозы Көрпеш-Баян сұлудың" Абай нұсқасы туралы мәлімет керек екенін айттыңыз. Мен сізге уәдені бұзып, Абай өлеңін өз атыңыздан жариялағаныңыз ғылыми этикаға қайшы келетінін айттым. "Ұят" туралы ескерткен болдым. Сіз көп ұзамай, әлгі мақалаңызды өзгертпестен, 5-наурыз күні "Жас Алашта" жариялап, бір жерінде менің аты-жөнімді немкетті түрде сүйкеп өтіпсіз. Жалпы, еңбегіңізде менің кейбір ойларым, дерек-пікірлерімнің ізі сайрап жатыр. Сіз қанша бүркемелегеніңізбен көрініп тұр. 

Шынында, Ә.Марғұлан тапқан Абай қолжазбасының фотокөшірмесі менде ғана бар. Оны маған 2007 жылы ақмолалық журналист Тортай Сәдуахасов берген. Ол кісіні танымаушы ем. Сол жылы М.Әуезов мұражай-үйінде "Қозы Көрпештің..." 2 томын баспаға әзірлеп отырған едік. Әлгі ағамыз кіріп келді де өзін таныстырып, қолжазбаны бір кездері осындағы таныс жігіттерден алып кеткенін айтып, Абай мұрасын менің қолыма ұстатты. Оқып көрсем, "Қозы Көрпеш - Баян қыз" деп аталған Абай поэмасы. Сол күйі қадімшеден қазіргі харіпке түсіріп, томға енгізіп жібердім. 2 томдағы ең көлемді нұсқа Абайдікі болды. Бірақ "Абайдікі" деп жазғаныммен академик С.Қасқабасов қарсы болған соң, ол кісіні ренжітпей, "Потанин нұсқасы" деп өзгертіп жібердік. Көп жағдайда қазақ фольклорының үлгілері осылай жинаушылардың атымен аталып кеткен. Негізінде, оларды жырлаушы қазақ ақындары болса да, ұмыт қалып жатады. Қисынсыз нәрсе... 

Асеке, сіз сонда қолжазбаны көрместен, қалайша Абай мұрасы туралы кесімді пікір айтасыз. Әрине, қолжазба болмаған соң, "Жаңа законның" жетпей тұрған 3 шумағын менен алып отырсыз. Өзіңіз институттағы жігіттерден алған - компютерде терілген дайын мәтінді менен не үшін сұрап жүргеніңізді де түсінбедім. Яғни, "берсе, қолынан, бермесе жолынан" деген ескі сүрлеумен жүргеніңіз бе?!

Қалай болғанда да, бұл дұрыс жол емес, Асан бауырым! Абай мұрасы "көлденең көк аттының қанжығасына байлана беретін оңай олжа еместігін" осыдан 19 жыл бұрын "Қазақ әдебиеті" газетінде жарияланған мақаламда жазғанмын. Оны өзің де оқығаныңа күмәнім жоқ. Ендеше, Абай туралы тағы жазарың болса, абай болғаныңыз абзал...

Серікбай Қосан

Фейсбук парақшасынан алынды.